Toda la información sobre la organización y realización de la Feria del Libro en Nuestra Lengua Materna en el marco del Día Internacional de la Lengua Materna en Xoxocotla, Morelos.

lunes, 23 de noviembre de 2015

Kosamalotlahtol, Arcoiris de la Palabra, Volumen II


Atzatziliztli

Se ueyi tlatojli kijtoua ika ikasan in nemilistli karkaya okse tlamantik. Kitojua ika Zitlalan kamela kualtzin karkaya, kamela, xojxouixtok niman kamela tlatlakiya, pampa oyekok se tonali kuak totatzin Tlaloc xokiseliaya nochi uan ki tlamaniliaya eika opeu tlauaki pampa xok tlakiyauilchaya, aman kon oyekok se tonali kuak xokitla unkarkaya, nuntla y tleyultzin, nuntla tlinon.

Nikan Zitlalan onka se tepetl itoka Curuzco, ipan yejuin tepetl chanti totatzin Tlaloc, aman kuak o tlauajuak yejuin tepetl kamela xoxoki karkaya, nikan uniaya amakuaujtin uamuchikuaujtin, uniaya miyak yulkatzitzintin, tekuanijme,kouakej, toxtin, papalujme, totojme. Kamela tlakualtzinkan karka.
Totatzin Tlaloc chantiya ipan se ostotl kamapa kipiyaya tlamach, miyak tleyoli, yetl, pipita niman okseki.

Aman te, kentla nochi zitlaltekos apismikiya numukaitaya yaya un tuka pampa xtlakiya niuntlin, niman ikon o kitlamike nochi uan kipiyaya. Se chotlakampa on ueuejke o tlatlatoke niman ki tetemouilike keniki ki chiuilis pamapa uelis kakayauaske Tlaloc niman kalakiske curuzco niman onkalakiske ipan ostotl.

Eika te ome tlakame onotlatlakentike kentla tekuanimej, se xoxokiniman se kostik, amante, ikan i morraljuan otlekoke kamela izkan, kamela nonomochaya. Tlaloc xokimitak. Otlalake ipan ostotl, kitemiltike i moraljuan eika onokuepke niman o temoke kamela izkan, san ontlakse. Ipan otli se tlacatecuani xokitak ika i morral otetzayan niman nochi tlin kirkiya o xixincha.

Kuak xekuali ontemou Tlaloc otlachato ipan i ostouj, niman okiak ika okitlaxtekilikr, aman te o kualan kamela, niman okito ika zitlaltekos okichike, eika kamela otlakiyauiti, kamela otlakomuni, otlatiluaj kamala fiero. Yejun ome tlakatekuamimej onomomotije kamela, onomomokamiktike mniman kana san onoxipeyajua pampa isikan asiske atlako.

Kuak yekoke atempan okitake ika se xokitla kipiyaya nuntlin ipan i morral, niman on okse no xokinec kimakak se achitzin ikon te opeuj nokualania, niman ikon maski tlatilajui opeuj noj uijsoki, kamela fiero, onoyeskixtike eika kuak ikon onotelti ika tlatilajui, oke opeuj tona kamela, eika ipan se pitentzin upeuj kisa nochi uan yokitokaka ipan nochi tlalmej, aman te ikon opeuj yejuin tlayouijlistli, yejuin toanltin ztaman tlakamej notlatlakencha kentla tekuanimej niman uijziki, niman yejuin ika nouizoki ki kuicha atzatzilistli.

Petición de Lluvias en el Lugar de las Estrellas

Los sabios del pueblo cuentan las historias de Zitlala: hace mucho tiempo antes de la llegada de los colonizadores ellos adoraban a Tlaloc el Dios del agua, pero un día Tlaloc se enojo con los zotlaltecos y ya no recibía los sacrificios y tampoco las ofrendas que ellos le daban. Así que ya no llovía, ya no podían cultivar sus tierras y todo empezaba a quedar seco, menos el cerro de Cruzco, ese cerro era como un paraíso para ellos. Nadie podía entrar en su frondoso bosque, solo los animales, porque en el cerro vivía Tlaloc en una cueva.

Dos hombres sabios querían entrar al cerro y llegar hasta la cueva donde vivía su dios para poder robarle unas semillas, trataron de entrar de diferentes maneras pero no podían hasta que se les ocurrió disfrazarse de animales, así es que uno se vistió de tigre amarillo para confundir a Tlaloc y el otro se vistió de tigre verde para perderse entre el frondoso cerro. Cuando lograron entrar al cerro subieron rápidamente con mucho miedo a ser descubiertos, una vez que estaban en la cima del cerro buscaron la cueva y al encontrarla, se metieron y tomaron todas las semillas que pudieron; al llenar sus morrales se fueron apresuradamente hacia el pueblo, mientras que ellos iban bajando Tlaloc llego a su cueva y se percato de que alguien había entrado a robarle, entonces su coraje creció por que lo habían engañado, así que con su furia hizo llover una tormenta de lluvia como castigo para aquellos hombres.

Los dos tigres bajaban apresuradamente y no se dieron cuenta que a uno de ellos se le había roto su morral; cuando llegaron a la orilla del río vieron que uno de ellos ya no llevaba ninguna semilla y el otro no quería compartirle la mitad de las suyas así que, empezaron a pelearse debajo de la tormenta, cuando estos hombres se peleaban a Tlaloc le agrado y paro la tormenta y el cielo se despejo cubriendo al pueblo de un calor tremendo, poco después vieron que todo lo que habían sembrado antes empezó a brotar de la tierra y entonces eso fue visto como la reconciliación con Tlaloc y desde entonces la pelea se lleva a cabo: en la actualidad los hombres se pelan cada año vestidos de tigres y a esta pelea le llaman petición de lluvias.

Autor: Araceli Tecolapa Alejo.
Lugar de Origen: Zitlala Guerrero.
Publicado el 2015 en la 6ta Feria del Libro en Nuestra Lengua Materna en el Cetro de Xoxocotla, Morelos.

jueves, 19 de noviembre de 2015

Yete Kosamalotlahtol ipan


Yete Kosamalotlahtol ipan
Chikome Amoxilhuitl in Tonanyoltlahtol Xoxokotlan 2016 Xihuitl


Que la cultura es una construcción colectiva y por lo tanto todos la generamos.

Que la reconstrucción de nuestros territorios culturales y las relaciones ancestrales de nuestros pueblos no pueden ser posibles sin la lengua madre con la que nombramos y creamos.

 
Que existe una estrecha relación entre la lengua y el territorio. Por eso dividirlo, segmentarlo, concesionarlo o destruirlo constituye una violación a nuestros derechos humanos, indígenas y lingüísticos.

Que en el ánimo de ejercer nuestros derechos culturales por séptima ocasión estamos organizando la Feria del libro en Nuestra Lengua Materna.

El Proyecto Yankuik Kuikamatilistli, La Editorial Cartonera Cuernavaca, Xoxogulan  A.C. y el Centro de Producción Audiovisual Tsilinkalli: Ediciones de la Casa Sonora dentro del marco de la celebración del Día Internacional de la Lengua Materna.

Invitan a participar en el 3er. Volumen del libro cartonero "Kosamalotlahtol" (Arcoiris de la palabra) con la finalidad de motivar la creación, la escritura, la lectura en lengua nahuatl y hacer visibles tradiciones, costumbres, leyendas, poesías y canciones de nuestros pueblos.

 
Bases:

Se.- Podrán participar cuentos, leyendas, poesías, historias o pensamientos acerca de su comunidad escritos de manera bilingüe “Nahuatl-Español”.


Ome.- En caso de haberla escuchado, citar a la persona que la contó originalmente.

 
Yei.- Incluir documento anexo con datos personales: nombre, lugar de origen, edad, nivel de estudios, cuenta de facebook y/o correo electrónico (en caso de no contar con alguna dejar teléfono).



Nahui.- Los documentos o archivos deben ser enviados en formato Word (extensión .Doc) en letra Arial a 12 puntos y a 1.5 de interlineado.


Makuilli.- Todas las colaboraciones que sean enviadas al correo electrónico amoxilhuitl@yankuikamatilistli.net a más tardar las 24:00 hrs del día 15 de enero 2016, serán incluidas en el libro cartonero que se elaborará durante el taller que se realizará con la asesoría y apoyo de la Cartonera Cuernavaca en la Chikome Amoxilhuitl in Tonanyoltlahtol Xoxokotlan con motivo del Día Internacional de la Lengua Materna los días 19, 20 y 21, de febrero.


 
Chikuase.- El tiraje del libro colectivo “Kosamalotlahtol” será repartido entre los participantes del taller y los autores colaboradores que hayan enviado sus escritos.


Chikome.- Las publicaciones se incluirán respetando la forma en que sean enviadas, por eso sugerimos evitar al máximo, que sus escritos tengan errores de escritura.


FECHA LÍMITE PARA RECEPCIÓN DE ESCRITOS


15 de Enero 2016.


Tu participación es muy importante


Ma xipohuacan tozazaniltin, ma ticnahuatlahtoltemiquican”
(Contemos nuestras historias, imaginemos en lengua nahuatl)

jueves, 12 de noviembre de 2015

Kosamalotlahtol, Arcoiris de la palabra, Volumen II

Tonantsin Natividad

(In tlajtojli onoijkuiloj San Juan Totoltzintlan itlattilanal Martir de Cuilapan, ipan ueyi kalpan Guerrero, kitenojnochilij Julio Carlos Mundo, tlin kamelak opanok ipan xiutl 1964 niman 1967, kuak se siuatl ne Tuliman kuaj tekitlalij to Tataj, yejua kualouaya, niman se tonajli omik, sampa ixkamelak oyaj, san tlachiyato niman otlajtlajtoj uan To Tataj, niman okijlij ka yejua nokalaktiskiya kimitaskiya kokoxkej ipan tlaltikpaktli. Yejuasan onen yeyi xipan, miyek maceual okinpajtij, yejua tlajtouaya ken tejuamej, te notsaya ka Mexikanoj kinkuitej miyek kokoxtej nikan Totoltzintlan. Ika taman in Tonajli nochipa kelnamikij niman kiluichiuaj Maria Natividad Pineda)

To uey Nantsin Natividad yejua kipiyaya ome iyoltsin, yejua Caballera Katka, yejua iuan tlajtlajtoj Jesus, okijlij ika topampa notemakas, ye on Jesus okauilij matekipo ika itoka nikan tlaltikpaktli, niman okimakak i nemilis sepa okse yeyi xipan.

Jesus okiluij: ¡Tejua Maria Natividad Pineda titepajtis, tikimitas kokoxkej!

Yejua to nantsin okiluij Jesus: ¡Masaki ninokalatiya nitepajtis, nikimitas kokoxkej nikan tlaltikpaktli!

 Ijki tej onokaj To Nantsin ipan in tlaltikpaktli, san yeyi xipan pampa Jesucristo kinekiya nochi kipopolis, sampa ye to Nantsin Natividad okinek tech paleuij.

Okinek tech paleuij ken to Nantsin Guadalupe. Yejua To Nantsin maski nix kinekiya ninamiktis, kinamiktijkej, okipix ome ikonej. Niman maski kion To Tajtsin xokitak tlaye tlaskaltiya; iueuentsin To Nantsin kuachteroj katka; kijtouaj kuak yaya tepetl, To Nantsin kitlaliliyaya i tlaxkal, niman kuak yetlakuaskiya ompa tepetl, on tlaxkajli taman totonki katka.

Kuak okakistij okuaj tlitlanijkej tlajtojli nikan Totolzintla, komisarioj Alonso, ika imaseualuan onoketstej, timiyekej tiyayaj.

Okijtok To Nantsin: ¡San Totoltzintlan nikimpiya nokoneuan!

Kuak yalouaya, tikin uikayaj Costeños, Maromeros, Tekuankokones, Pastoras, miyek yayaj; ipan xiuitl 1964.

Nejua onikijlij Notaj: Nejua noniyau Tuliman nikneki nitlajtlanis tlinon nikpiya ipan no yojlo.

Takeman oniyaj. Ompa nochipa lak tlatojlan katka. Tajsikej Tuliman ijki iuan onikalak Notaj, titlakuanejnenkej, yejua To Nantsin panemiya itlapechko ojtlatl, nochipa kuatlapachiutoya.

Nejua onikijlij: ¡Nikneki mouan ni tlajtlajtos Nonantsin!

Nech nankilij: ¿Tlinon tikneki nokonej, ixnech ilui timits kakis?

Nikiluij: ¡Nikneki Nonantsin nikixmatis amoxmej, niknekiskiya mani ueli kaxtijlan tlajtoli, ne xoninomachtij, nikneki niuelis Nonantsin!

Nech nankilij: ¡Makax majmana nokonej tiuajlau tiuaj pakitiu, kamoyojlo nestikaj, tiuelis!

Ijki onech pajtij san nech tlalilij ome i xiuyotsin amakojtli nixkuatipan, niman ikualak, nech salouilij ika tlakentle.
Niman ijki oniuel onikixmat on amoxmej, niman oniuel nitlajtoua kaxtijlan.

Ompa Tuliman nochipa lak tlatojlan katka, ualeuayaj ne Puebla, Veracruz, niman tochanejkauan nochipa.

Kuak omik To Nantsin, tochanejkauan panemiyaj. Sekimej kinekiyaj on uan chantij Tuliman kitokaskej posanto, sampa sekimej xokinekej, niman okanatoj ka tlayoua, kixtitoj posantoj, niman kitokakej aman ne kan kuitejkej itiopantsin.

Miyek nixkineltokaya, san kontaya, uetskaya, niman miyek uan nix ka iyojlo yaya, pauaj nokauaya, mikiya ompa. Yejua okijtoj matikelnamikikan niman ixkeman tech elkuas. On Efrucino Romero kuajlalij itlaixkopinal to Nanaj, tikuikayaj, niman yejua okitiochij, on ualeuayaj Esperanza no kintiochiuilij imin To Nantsin.

Yejua To Nantsin okijtoj: ¡Akinon nokonej xinech elkaua, nochipa nikpiyas no yekma!.



Nuestra Madrecita Natividad

(Este relato se escribio en la comunidad de San Juan Totolzintla Municipio de Martir de Cuilapan en el estado de guerrero, compartido por el señor Julio Carlos Mundo, bajo los hechos verdaderos de los años de 1964 a 1967, cuando una mujer de Tuliman le fue encomendada una obra de nuestro Señor, ella estaba enferma hasta que un dia murio, mas solo fue un llamado del Señor, con quien platico, y se comprometio a curar a los enfermos en este mundo. Ella solo estuvotres años mas con vida de labor santa, curo a mucha gente, ella hablaba como nosotros, platicaba en Nahuatl, levanto a muchos enfermos aqui en Totolzintla. Es por eso que hoy en dia siempre la recuerdan y conmemoran a Maria Natividad Pineda)

Nuestra gran madrecita Natividad, tenis dos corazones, ella era una Caballera, quien platico con Jesus, y le dijo que daria su vida por nosotros, Jesus por su parte dejo que se quedara y obrara en su nombre en la tierra, asi fue como le otorgo otros tres años mas de vida.

Jesus le dijo: ¡Tu Maria Natividad Pineda curaras, veras a los enfermos!

Nuestra madrecita respondio a Jesus: ¡Esta bien, me comprometo a curar, vere a los enfermos aqui en la tierra!

Asi fue como se quedo nuestra madrecita en este mundo, solo por tres años, porque Jesucristo queria desaparecer todo, solo nuestra madrecita Natividad intercedio por nosotros.

Ella abogo por nosotros como nuestra madrecita de Guadalupe. Nuestra madrecita aun cuando no queria casarse, la obligaron a contraer matrimonio, asi fue como tuvo dos hijos, pero eso no fue impedimento para que Nuestro Señor la eligiera, aun cuando ya era madre. Su esposo se dedicaba a hacer cuastle, y decia que cuando el iba al cerro, nuestra medrecita le ponia sus tortillas, y cuando el ya iba a comer despues de trabajar alla en el cerro, sus tortillas aun estaban calientes.

Cuando se escucho el aviso que mandaron aqui a Totolzintla, el comisario Alonso se levanto con toda su gente, muchos de nosotros fuimos.

Nuestra madrecita dijo: ¡Solo en Totolzintla tengo a mis hijos!

Cuando iba la gente a verla, llevaban a bailar los Costeños, Maromeros, Tigrecillos, Pastoras, muchos iban en el año de 1964.

Yo le dije a mi padre: ¡Yo tambien ire a Tuliman, quiero pedir lo que guardo en mi corazon!

Asi fue como fui. Siempre habia mucha gente; llegando a Tuliman  junto con mi padre caminamos arrodillados, nuestra madrecita se encontraba ahi en su cama de otate, siempre cubierta con velo.

Le dije: ¡Quiero hablar contigo madrecita!

Ella me respondio: ¿Que quieres hijo mio, dime, te escucho?

Le dije: ¡Quiero madrecita tener conocimiento, aprender de los libros, quisiera aprender a hablar castellano, yo no estudie, pero quiero aprender!

Me respondió: ¡No estés triste hijo mio, tu vienes muy feliz, con todo tu corazón, yo lo veo, y podrás hacerlo!

Así fue como me curo, solo puso dos hojitas de amate en la frente, y saliva, amarrándome con una tela. Después pude conocer los libros, y a hablar Castellano. Ahí en Tuliman siempre había gente, venían desde Puebla, Veracruz, y claro nuestros paisanos también iban.

Cuando nuestra madrecita murió, nuestros paisanos estaban ahí. Entonces unas personas de Tuliman querían enterrarla en el panteón, pero otros estaban en desacuerdo, así que en la noche fueron por ella, la sacaron del panteón, y le dieron sepulcro en donde actualmente se encuentra su Templo.

Muchos no creian en ella, solo la iban a ver, se burlaban de ella, y muchos que no iban con fe, se quedaban ahi; morian.
Ella dijo que si nunca la olvidavamos siempre nos recordaría. Don Efrucino Romero tallo una imagen de madera de nuestra madre, la llevamos y ella fue quien la bendijo, a los de la Esperanza también les bendijo su imagen.

Nuestra madrecita dijo: ¡Aquel hijo que no me olvide siempre lo tendré en mi mano derecha!.



Autor: José Luis Juarez Baltazar                              
Lugar de Origen: San Juan Totolzintla, Mártir de Cuilapan, Guerrero         Publicado el 2015 en la  6ta Feria del Libro en Nuestra                                 Lengua Materna en el Cetro de Xoxocotla, Morelos.







miércoles, 11 de noviembre de 2015

Kosamalotlahtol, Arcoiris de la palabra, Volumen II

Tlatempoualistli
Martin tlajtlamaketl

Uajkaya istoya se tlakalt martin itokayaya, tlauel kiileuiyaya tlajtlamas, nochipa youiyaya atenoj kiuikayaya itlamij iuan iayaj kampa kitemayaya michimej tlen kinminayaya uan ika nopa mopanoltiyaya.

Se tonali yajki atenoj kiuikayaya itlamij, kemaj kalakito atitlaj kipantik se chompleta tetsalaj istoya, kimakauilik itlamij, sentlapik panoto, pampa nopa michin kimonextilik tlen ininana tlen nochi michimej, kiijlia apixketl.

Apixketl kiijtok "na miyak nokoneuaj nimitsmakayaya uan ika yanopa ximopanolti ika mosiua, na nimitstilanki nikan atsintla pampa nijneki xikinita kej nokoneuaj tikinkokojtok uan namaj nineki xikinpajti", tlakatl kinankilik;¿kenkatsa nikin pajtis axnimati?, apixketlkiijtok "nimitspankixtis ne atlatenoj, xijtemoti ikuitl amistli, iuan ika yanopa xikajalos", kemaj mochikajkej nopa michimej, apixketl kiijtok "namaj uelis tiyas mochan uan tinechualikas tlen achtoya tipantis ipan moojui", tlakatl nejnenki nochi ojtli uan axtle kipantik, kemaj achka ichante kinamikito iokichpil, kemaj asito ichante pajki isiua pampa asitoya iueue.Nopa tlakatl pejki moyolkuesoua, isiua kiijliiki, ¿kenke axtineki titlakuas?
Tlakatl kinankilik "axnimayana".

Kemaj tlayouilik ixtakatsi kikamauik isiua, kitlatempouilik tlen kipantik uan kiijtok kenkatsa kiinaki nopa apixketl, Martin kiijlik isiua "mostla kualkantsi niuikas tookchpil, nikauati atenoj", ni tlakatl nojkia kipixtoya se siuapil, ni siuapiltsin kinkajki intatauaj kemaj ixtakakatsi moixtakamouiyayaj, ixtakatsi kiixitik ipilikni, kitlatempouilik tlen kikajki, ixtakatsi pejki tiski, kitlatempouilik tlen kikajki, ixtakatsi pejki tiski, kitlaxkalchiuilik tlen kikajki, ixtakatsi pejki tiski, kitlaxkalchiuilik uan kitemitik iateko. Yajauantij kipixtoya se pilchichi tlen nochipan iuan nemiyaya nopa okichpil.
Nopa intata tlen konemej kiijtoki, "nikilpis ne pilchichi ipan noxojpil, pampa nechixitis uan axuelis cholos ne okichpil".
Kemaj tlaneski kitemoto iokichpil san kemaj mocholojtijtok, pampa nopa siuapil kichichi.Nopa tlakatl uan isiua mokamauijkej ken katsa kichiuasej, kitlajtlanijkej insiuapil kani yajki ipilikni, siuapil kiijtok "na axnimati na nimaj nikochki".
Teipaj ni tlakatl tlen itokaj Martin iuan isiua kiijtojkej, "tijuikasej se totolin tijmajkauasej atitlaj", kemaj asito ne ateno kimajkajkej ni totolin, apixketl amo kinejki kiselis totolin pampa ya kinekiyaya okichpil.Teipaj ni tlakatl axkema yajki ateno.
Okichpil iuan ichichi panotiyajkej ipan se kuatitlamitl, kemaj kikajki mouilanaj takuanimej, motlastiliyayaj nakatl tlen masatl, uajkinoj ni tekuanimej kiitatej ni okichpil uan kitlanejki makiajachiui ininakaj, ni okichpil tlajtlanik ¿katli nakatl inkinekij?
Tekuanimej kiijtojkej: "tojuantij yinekij imets", axkanelimej kiijtokej "tojuantij tijnekij itsonteko pampa nopaya timochantisej", tel nopa kuajtli kiijtok "na nineki inayo", kemaj tlankej tlakuaj kiijtojkej, "namaj tiixuitokej timitstlaskamatilaj, namaj nojkia timitspaleuisej".

Tekuanimej kiijtojkej "tojuantij timitsmamakasej chikome to ijuiyo, tlaj nopeka akajya mitstemajmatis san techtsajisili, tojuantij timitsmanauisej", axkanelimej nojkia kiijtokei "tojuantij timitsmakasej chikome toikxi, tlaj nopeka tikinpantis kuatemouijkej san techtsajtsili uan ta tipanos intsalaj uan axmitsmijtisej". Teipa nopa kuajtli kiijtok:"nanojkia nimitspaleuis, kemaj tinekis tipanos se ueyatl san xinechtsajtsili uan uelis tipatlanis".
Okichpil kiselik chikome tlapaleuilistli uan kikonanki iojui, uajka nejnenki uan atlanki, nejnenki achiyok uan kipantik se ueyi axoxouili, kinejki kitemitis iatekoj, kiatsompouiltik iatekoj, pejki amomoloka, kemaj kiitak ualkisako apixketl uan kiuikak atsintla.
Apixketl kiijtok "namaj kena nimitskuas", okichpil kinankilik "axkenkatsa, san nijneki xinechpankixti kentsi, manikita toteko, ipan momako nimoketsas", uajkino apixketl kineltokak, okichpil kiijtoj "xinechtlejkolti aikana nikita toteko, achiyok xinechpankixti". Kemaj kipankixtik anempa uajkino kitsajtsilik kuajtli, nopa okichpil patlanki uajkapaj. Teipa nopa apixketl kitsompechiyaya iekauil. Ni okichpil mochololtik, sampa pejki nejnemi ipan oijui, teipa asito ipan se ueyi altepetl, kampa onkayaya se ueyi majmajtli, kampa asito kiitak se amatlajkuiloli ikaltenkuatipaj, tlen se kali tlen se ueyi tlanauatiketl, tlen kipixtoya se yeyektsi ichpokatsin.
 Nopaamatlajkuiloli kiijtoyaya "techkuas se patlankoatl" yeka mokuesoyaya nopa tlanauatijketl, teipan kin sentilik miak kuatemouianij pampa makimiktikaj nopa patlankoatl, axuelijki kimijtia, san pejki kinkua tlen kinekiyayaj kimijtisej.
Uajkino kiijtok nopa tlanauatijketl, "aki kimijtis nopa patlankoatl, anki kimanauis noichpoka yanopa nijmajtilis uan nijchiuas se ueyi iluitl, uan anki kimijtis nopa patlankoatl manechualikili se achi itlakayo".

Ne patlankoatl kipixtoya ichan ipan se ueyi tlakoyoktli ipan se ueyi tepexitl, uan kemaj asiyaya tlajkotona kipankixtiyaya itsontekoj.
Okichpil uan ichichi mokuepkij kuajtli,pejkij patlanij uan kiyaualoyayaj achka patlankoatl.Ni patlankoatl kipixtoya chikome itsontekoj, ni okichpil tlen mochijki kuajtli kiyejyekok ikauitsontli, kitsonilik se iixtoyotl, uan ni kaujtli axkitlauelkajki, kitsakanilik nochi iixtiyotl, kimiktik, uajkino nopa kuajtli mokuepki okichpil, uan nopa chichi kikixtilik chikome inenepil uan kipijki ika se pestetl uan pejkij iojui.
Kemaj kimatkej kimijtikeya nopa patlankoatl, se kuatemouiani kikixtilito chikome itsonteko uan kiuikilik iixpa tlen tlanauatjketl, uan ijkino nopa tlanauatiketl tlasentilik pampa kinamijtis ika aki kimanauik iichpokaj.
Uajkino asito nopa okichpil uan ichichi, ne pilchichi pejki moechkauiya kampa yatoya nopa ichpokatsin, pejki kiijnekui, uajkino kualanke nopa tlanauatijketl, tlanauatik makimijtikaj nopa pichichi; okichpil moechkauik uan kinijlik ¿kenke inkimijtise nopilchichi tlaj axtle kichijtok?.
Tlanauatijkrtl kiijtok "nanij majtilis nochpokaj ni tlakatl pampa ya kimiktik patlankoatl", okichpil kiijtok "ma nechnextilikaj tlajnelia ya kimiktik", uajkino iixpa kinextilijkej chikome itsontekoj tlen patlankoatl.
Okichpil kiijtok, "na iuan nochichi timijtijkej nopa patlankoatl, nikan nijualika chikome inenepil, anki kiualikatok itsonteko, san mitskajkayaua.
Tlanauatijketl kualanke tlanauatik makimiktikaj anki kikajkayajki, uan iichpokaj kimajtilik anki nelia kimiktik uan ika yanopa mosiuajtik okichpil, onkak se ueti pakilistli uan se ueyi iluitl.

 Tlatempojki se maseualtsin, itoka José Nicolás Hernandez
 Hernandez, tlen chinanko Soledad chinankotlatilanketl,
 Tlachichilco ne Veracruz

Narracion
Martin pescador

Hace mucho tiempo vivia un hombre Martin se llamaba; le gutaba mucho pescar, siempre iba al rio, llevaba su chuzo y su ayate donde echaba  los pescados que atrapaba y con eso se mantenia.
Un dia fue al rio llevaba su chuzo, cuando se metio al agua encontro una mojarra que estaba debajo de una piedra, le avento su chuzo solo paso por encima, no le hizo nada, porque ese pez demostro lo que la madre de todos los peces le habia enseñado, le llama la sirena.
La sirena dijo:"yo te daba muchos de mis hijos para que con eso te mantuvieras con tu esposa, yo te jale aqui debajo del agua porque quiero que veas como a mis hijos has lastimado y ahora quiero que los cures".
El hombre le contesto ¿Como voy a curarlos yo no se?, la sirena le dijo "te sacare a orilla del rio ,ve y busca excremento delperro de agua, y con eso los untas", cuando sanaron los peces, la sirena dijo " ahora podras ir a tu casa y me traes lo primero que encuentres en el camino", el hombre anduvo todo el camino y nada encontro, cuando ya cerca de su casa salio a encontrarlo su hijo; cuando llego asu casa se puso feliz su esposa porque habia regresado su marido. Ese hombre empezo a estar triste, su esposa le dijo ¿por que no quieres comer?. El hombre contesto "porque no tengo hambre".
Cuando cayo la noche a escondudas hablo con su esposa, le conto lo que le habia pasado y dijo como le habia cobrado la sirena. Martin le dijo a su esposa "mañana tempranito llevare a nuestro hijo, lo dejare en el rio". Este hombre tambien tenia una niña. Esta niñita escucho cuando sus padres hablaban a escondidas, y a escondidas desperto a su hermanito, y le conto lo que habia escuchado, a escondidas empezo a moler, le hizo tortillas y le lleno un guaje de agua.

Ellos tenian un perrito que siempre acompañaba al niño. El papa de los noños dijo;"amarrare ese perrito en mi dedo, para que me despierte y no pueda escapar ese niño"
Cuando amanecio fue a buscar al niño que ya tenia rato que habia escapado, por que la niña desato al perrito. El hombre y su mujer platicaron de como le harian, le preguntaron a su hija que donde habia ido su hermanito, ella contesto "yo no se yo luego me dormi"
Despues este hombre que se llama Martin y su mujer dijeron "llevaremos un guajolote y lo aventaremos al rio", cuando llegaron al rio aventaron al guajolote, la sirena no recibio al guajolote porque queria al niño. Despues el hombre jamas regreso al rio.
El niño y su perro pasaron por el monte cuando escucharon que se revolcaban unos animales, se peleaban por la carne de un venado, entonces vieron al niño y le pidieron que repartiera la carne, el niño pregunto ¿Que parte quieren?.
Los animales dijeron "nosotros queremos su pierna", las hormigas dijeron "nosotros queremos su cabeza para nuestra casa", y el aguila dijo "yo quiero su carne". Cuando terminaron de comer dijeron "ahora que ya estamos llenos te agradecemos y ahora te vamos a ayudar".
Los animales dijeron "nosotros te daremos siete de nuestros pelos, si por algun lado alguien te asusta solo llamanos y nosotros te defenderemos", las hormigas tambien dijeron "nosotros te daremos siete de nuestros pies, para que si por alla encuentras a los leñadores, solo llamanos y pasaras debajo de ellos y no te mataran". Despues el aguila dijo "yo tambien te voy a ayudar, cuando quieras pasar un rio solo me gritas y podras volar".
El niño recibio cinco ayudas y siguio su camino, camino mucho y se le acabo el agua, cuando de repente salio la sirena y se lo llevo a debajo del agua.

La sirena dijo "ahora si te voy a comer" el niño contesto "esta bien solo quiero que me saques un poquito, quiero ver a mi Dios, en tu mano me voy a parar". La sirena le creyo, el niño dijo "subeme todavia no veo a mi Dios, sacame otro poquito". Cuando lo saco del agua, entonces le grito al aguila, ese niño pudo volar. Despues la sirena solo aplastaba su sombra. Este niño se escapo, y ote vez empezo a caminar siguio su camino, despues llego a una gran ciudad, donde habia miedo, donde llego vio un recado en el patio, de una casa de una autoridad, que tenia una bonita muchacha.
Este recado decia "nos comera una vivora voladora", por eso estaba triste ese hombre que era autoridad, despues reunio muchos leñadores para que mataran a la vivora voladora, no pudieron matarla, solo empezo a devorar a quienes querian matarla.
Entonces dijo esa autoridad "quien mate esa vivora voladora,quien defienda a mi hija yo le hare saber y hare una gran fiesta, quien mat esa vivora que ma traiga un pedazo de su carne".
Esa vivora voladora tenia su casa en una cueva grande en una gran montaña, cuando llegaba el medio dia sacaba su cabeza.
El niño y el perro se convirtieron en aguila, empezaron a volar  y a dar vueltas alrededor de la vivora voladora. Esta vivora voladora tenia siete cabezas, ese niño que se convirtio en aguilay le pego con un palo, con una lanza, le pego en todos los ojos, lo mato, entonces el aguila se volvio niño, y el perro le quito siete lenguas y los tapo con un trapo y empezo su camino.
Cuando supieron que mataron a la vivora voladora, un leñador le quito sus siete cabezas y lo llevo frente a la autoridad, entonces la autoridad reunio a la gente para casar a su hija con quien la defendio.

Entonces llego el nino y su perro, el perro empezo a acercarse donde estaba sentada la muchacha, empezo a olerla, entonces se enojo la autoridad, ordeno que mataran al perro, el niño se acerco y dijo "porque quieren matar a mi perro si no ha hecho nada?". La autoridad dijo "yo les presentare, que este hombre es el que mato a la vivora voladora", el niño dijo "que me enseñe si de verdad el lo mato", entonces frente a el le enseñaron las siete cabezas de la vivora voladora.
El niño dijo "mi perro y yo matamos a esa vivora voladora, aqui traigo nsus siete lenguas, quien ha traido su cabeza solo te miente.
La autoridad se enojo, ordeno que mataran a quien le dijo mentiras, y caso su hija con quien de verdad lo mato, hubo una gran felicidad y una gran fiesta.

 Contó este cuento un señor, Don José Nicolás Hernandez
 Hernandez, de la comunidad de la Soledad, Municipio de
  Tlachichilco, del estado de Veracruz

   Autor: Genaro Hernandez Sanchez
    Lugar de Origen: San Luis Potosí
   Publicado el 2015 en la  6ta Feria del Libro en Nuestra                            Lengua Materna en el Cetro de Xoxocotla, Morelos.